Wieczorem 9 listopada 1999 roku w siedzibie prezydenta Ojciec Święty Jan Paweł II spotkał się z przedstawicielami świata nauki i kultury. Po wystąpieniach prezydenta Eduarda Szewardnadze i Katolikosa-Patriarchy Eliasza II przemówienie wygłosił Jan Paweł II, który zwrócił uwagę zebranych m.in. na wkład chrześcijaństwa w kulturę gruzińską.

Panie Prezydencie, Ekscelencje, Panie i Panowie!

1. Bardzo pragnąłem tego spotkania z wami — ludźmi kultury, nauki i sztuki w Gruzji, ponieważ jesteście w bardzo realny sposób przedstawicielami i strażnikami szczególnego dziedzictwa kulturowego waszego kraju. Gruzja jest powszechnie znana jako kraj poetów i artystów, dumny spadkobierca starożytnej tradycji, wzbogacanej w kolejnych stuleciach elementami zaczerpniętymi z dorobku innych krajów i narodów. Dzisiaj, po upadku murów, które tak długo były symbolem rozdziału między Wschodem i Zachodem, Gruzja podejmuje wyzwanie, jakie stawia przed nią nowy i fascynujący etap jej dziejów, i wszelkimi siłami stara się odtworzyć swoją tkankę społeczną oraz budować przyszłość pełną nadziei i pomyślności dla swoich mieszkańców. Jako przedstawiciele świata kultury odgrywacie niezastąpioną rolę w tym procesie. Waszym zadaniem jest wypracowanie nowej wizji kultury, która będzie czerpać z dziedzictwa przeszłości, aby inspirować i kształtować przyszłość. To wzniosłe zadanie staje się świętą powinnością dzisiaj, gdy Gruzja przygotowuje się do obchodów 3000-lecia swego istnienia jako państwa.

Jestem bardzo wdzięczny panu prezydentowi Szewardnadze, który zechciał przewodniczyć naszemu spotkaniu; dziękuję mu za serdeczne powitanie i miłe słowa wprowadzające. Głęboką wdzięczność wyrażam Katolikosowi-Patriarsze. Wobec was wszystkich, szanowni goście, pragnę dać wyraz nadziei, że moja wizyta pozwoli jeszcze bardziej podkreślić szczególne powołanie Gruzji jako kraju budującego pokój w całym regionie i jako pomostu między krajami Kaukazu a resztą Europy.

2. Zwracając się dzisiaj do was, muszę wspomnieć o wkładzie chrześcijaństwa w kulturę gruzińską. Znamienne jest, że przez wiele stuleci wasza literatura narodowa inspirowała się prawie wyłącznie tematyką religijną. Kryje się w tym pewna zasada, która dotyczy całej ludzkiej kultury. Kultura powstaje bowiem jako owoc autotranscendencji: kształtuje się pod wpływem impulsu, który każe ludzkiej jednostce dążyć do przekroczenia własnych ograniczeń, co wynika z wewnętrznej potrzeby porozumiewania się i dzielenia z innymi. W tym sensie możemy powiedzieć, że najgłębsze korzenie kultury tkwią w duszy człowieka, która jest "z natury religijna". Owa wewnętrzna potrzeba, której człowiek doświadcza i która nakazuje mu szukać spełnienia swojego bytu w relacjach z innymi, pozostaje bowiem nie zaspokojona, dopóki nie odnajdzie on Innego, czyli Absolutu.

Właśnie w tej dynamice autotranscendencji, uznania obecności innego i potrzeby porozumienia się z nim, tworzy się kultura. Jednakże to dążenie ku innemu jest możliwe tylko przez miłość. Ostatecznie tylko miłość zdolna jest wykorzenić tragiczny egoizm, zalegający głęboko w ludzkim sercu. To miłość pomaga nam postawić innych i Innego w centrum naszego życia. Chrześcijanie starali się zawsze tworzyć kulturę zasadniczo otwartą na wieczność i na transcendencję, zarazem jednak wrażliwą na rzeczywistość doczesną, konkretną, ludzką. Pokolenia chrześcijan trudziły się, by kształtować i przekazywać kulturę, której celem jest tworzenie coraz głębszej i powszechniejszej braterskiej komunii między ludźmi. Ta powszechność nie oznacza jednak ciasnej jednolitości. Prawdziwa kultura respektuje tajemnicę ludzkiej osoby, musi zatem dopuszczać dynamiczną wymianę między tym co jednostkowe i tym co powszechne. Musi dążyć do syntezy jedności i różnorodności. Tylko miłość zdolna jest utrzymać to napięcie w stanie twórczej i owocnej równowagi.

3. Takie nasuwają się refleksje, gdy przyglądamy się starożytnej kulturze chrześcijańskiej w Gruzji. Przepowiadanie Ewangelii nie tylko przyniosło wam słowo zbawienia, ale przyczyniło się do powstania gruzińskiego alfabetu i z kolei do ukształtowania się tożsamości narodowej. Wiara chrześcijańska natchnęła was miłością do słowa pisanego, co wywarło głęboki wpływ na wasz język, literaturę i całe życie kulturalne.

Tradycja, wedle której Gruzini obecni przy ukrzyżowaniu Chrystusa przynieśli tu z Jerozolimy Jego szatę, wykonaną z jednej sztuki materiału, symbolizuje niejako zdecydowane dążenie waszego narodu do jedności. Podobną rolę odgrywa tradycja, wedle której głosicielami Ewangelii w waszym kraju byli apostołowie Andrzej i Szymon oraz św. Klemens Rzymski, zesłany do kopalni w Chersonezie. Tego rodzaju tradycje przypominają o starożytnym rodowodzie czcigodnego Kościoła gruzińskiego, a zarazem wyrażają głęboką świadomość więzów komunii, jakie Kościół w waszym kraju zachował zawsze w łonie jedynego Kościoła Chrystusa. Świadectwem znaczenia przywiązywanego do tej komunii są liczne przekłady, należące do dziedzictwa gruzińskiej literatury religijnej; są one prawdziwym skarbem, którym dzielicie się z całym chrześcijańskim światem, jako że przechowaliście również teksty, które tylko dzięki temu nie zaginęły. Innym świadectwem tej otwartości i wymiany są gruzińskie klasztory oraz mnisi obecni w różnych częściach chrześcijańskiego świata; wystarczy wspomnieć choćby o monasterze Iviron na Górze Atos. Otwartość waszej kultury, wyraźnie widoczna w przeszłości, jest równie istotna dzisiaj. Wszyscy wiemy, jak wielkie znaczenie — zwłaszcza w tej części świata — ma promocja kultury solidarności i współpracy, kultury zdolnej połączyć wszystkie zasoby waszej tożsamości z bogactwem, jakie odkrywacie dzięki spotkaniu z innymi narodami i społeczeństwami.

4. Jesteśmy dziś świadkami procesu globalizacji, która zdaje się nie zauważać odmienności i różnorodności, a zarazem prowadzi do powstawania nowych form etnocentryzmu i skrajnego nacjonalizmu. W takiej sytuacji naszym zadaniem jest krzewienie i przekazywanie żywej kultury, zdolnej zacieśniać więzi porozumienia i braterstwa między różnymi społecznościami i narodami oraz między różnymi dziedzinami ludzkiej twórczości. Innymi słowy, dzisiejszy świat rzuca nam wyzwanie, byśmy się poznawali i uczyli szanować wzajemnie wraz z całą różnorodnością naszych kultur i poprzez nie. Jeśli podejmiemy to wyzwanie, ludzka rodzina będzie się cieszyć jednością i pokojem, zaś poszczególne kultury zostaną wzbogacone i odnowione, oczyszczone z wszystkiego, co stanowi przeszkodę dla wzajemnego spotkania i dialogu.

Jednym z najtrudniejszych wyzwań naszych czasów jest pogodzenie tradycji ze współczesnością. Dialog między starym i nowym zadecyduje w wielkiej mierze o przyszłości młodego pokolenia, a tym samym o przyszłości narodu. Dialog ten wymaga głębszego namysłu i refleksji oraz zachowania mądrej równowagi, ponieważ stawka jest wysoka. Z jednej strony może się pojawić pokusa, by szukać schronienia w różnych formach nostalgii, zamkniętej na pozytywne aspekty współczesnego świata. Z drugiej strony silna jest dziś tendencja do bezkrytycznego ulegania synkretyzmowi i egzystencjalnej pustce, typowym dla pewnych form współczesnej kultury. W obliczu kulturowych wyzwań dnia dzisiejszego duchowe dziedzictwo Gruzji jest bogactwem nieocenionej wartości, zawiera się w nim bowiem wielki skarb, jakim jest jednolita i całościowa wizja człowieka i jego przeznaczenia. To dziedzictwo oraz wyrastające z niego tradycje są cenną własnością wszystkich Gruzinów, o czym świadczą nawet kamienie — wystarczy wspomnieć ten niezwykły klejnot architektury, jakim jest kościół w Dzwari, źródło duchowego światła dla waszego kraju.

5. Istnieje dziś pilna potrzeba odzyskania wizji organicznej jedności człowieka i całej ludzkiej historii. Chrześcijanie są przekonani, że sercem tej jedności jest Chrystus, Wcielone Słowo Boże, które objawia człowieka samemu człowiekowi i odkrywa przed nim jego wzniosłe powołanie (por. Gaudium et spes, 22). Nie lękajcie się Chrystusa! Wiara w Niego otwiera przed nami duchowy świat, który był i nadal jest źródłem energii intelektualnej i duchowej dla ludzkości. Chrystus wyzwolił nas do prawdziwej twórczości, ponieważ uzdolnił nas do wniknięcia w tajemnicę miłości, miłości Boga i miłości człowieka, dzięki czemu potrafimy doceniać nasze odmienności, a jednocześnie je przekraczać.

Niech ludzie sztuki, nauki, polityki i kultury wykorzystują swoje zdolności twórcze, aby ukazywać całą prawdę, piękno i dobro życia. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy dąży się do zbudowania integralnej wizji człowieka. Jeżeli ta wizja jest słaba, ludzka godność zostaje umniejszona, a dobra stworzone, które mają służyć dobru i postępowi całej ludzkości, prędzej czy później zwracają się przeciwko człowiekowi i życiu. Kończące się stulecie, z jego bolesnym doświadczeniem wojny, przemocy, tortur i różnych form ucisku ideologicznego, jest tego aż nazbyt wymownym świadectwem. Zarazem jednak jest też świadkiem niezłomnej mocy ludzkiego ducha, triumfującego nad wszystkim, co próbuje zdławić jego przemożne pragnienie prawdy i wolności.

Drodzy przyjaciele, życzę wam wszystkiego najlepszego w waszej pracy i modlę się, aby Jubileusz narodzin Chrystusa, do którego się przygotowujemy, stał się dla wszystkich ludzi dobrej woli wezwaniem do współpracy w budowie przyszłości opartej na nadziei i prawdziwej cywilizacji miłości. Dla was wszystkich proszę Boga o światło i radość, które są darami Ducha Świętego — Pana i Ożywiciela.

Autor: Katarzyna Kemus