Kazimierz Dolny to miasto nad Wisłą w woj. lubelskim, w powiecie puławskim, w zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego, stanowiącego północno - zachodnią część rozległej Wyżyny Lubelskiej. Początki Kazimierza są mało znane. Wiadomo jednak, że już w XII wieku okolica była zagospodarowana dość intensywnie. Dochody z położonych tu wsi, m. in. Skowieszyna i Wietrznej Góry, czerpał zakon Norbertynek ze Zwierzyńca pod Krakowem. Tereny te znalazły się w ich rękach z nadania króla Kazimierza Sprawiedliwego (1173 - 1177). Przypuszcza się, że to właśnie siostry zmieniły nazwę osady na "Kazimierz" na cześć swego dobrodzieja. Najstarszy dokument, w którym pojawiła się ta nazwa pochodzi z roku 1249.

Szybki rozwój gospodarczy zawdzięczał Kazimierz krzyżującym się szlakom handlowym, przy przeprawie przez Wisłę oraz znaczeniu samej rzeki jako naturalnej drogi wodnej, wykorzystywanej do spływu towarów do Gdańska. Wiek XVI i XVII to okres rozkwitu miasta, które bogaci się na handlu, zwłaszcza zbożem. Upamiętniają to piękne spichlerze zbożowe stojące wzdłuż brzegu rzeki, a także zbudowane na planie renesansowym miasto ze wspaniale dekorowanymi kamienicami bogatych kazimierskich rodów kupieckich Przybyłów, Celejów, Górskich.

Paradoksalnie prawdziwy rozkwit Kazimierza wiązał się z wielkim pożarem, który w 1561 roku strawił zabudowę prawie doszczętnie. Król uwolnił wtedy mieszczan na 8 lat od wszelkich podatków i ciężarów. W 1572 roku miasto wyjednało też bardzo korzystny w ówczesnych czasach przywilej sprowadzania soli z żup krakowskich i wolnego nią handlu.

Dzięki obrotności miejscowych kupców port wiślany stawał się coraz bardziej ruchliwy. Kazimierzowscy kupcy nie szczędzili grosza na wznoszenie sobie okazałych kamienic, a także datków na budowę świątyń. W mieście rozkwitało rzemiosło w tym złotnictwo. Na początku XVII wieku Kazimierz zaliczano do najbogatszych i najpiękniejszych miast w Polsce. Współzawodniczył on z Lublinem, któremu nieznacznie tylko ustępował liczbą mieszkańców. Miał ich około 2.000.

Z czasów średniowiecza pochodzi kamienna wieża - zwana Basztą - która prawdopodobnie stanowi pozostałość pierwotnego zamku. W połowie XIV w. z rozkazu Kazimierza Wielkiego został wzniesiony poniżej Baszty również kamienny Zamek. Dotąd zachowała się legenda o związku tego króla z piękną Żydówką Esterką, dla której władca jakoby wybudował w pobliskiej Bochotnicy zamek, połączony lochami z kazimierską fortecą. Król Kazimierz także nadaje osadzie prawa miejskie.

Cylindryczne, kamienne wieże wznoszone były w XI - XIII wieku dość szeroko w Niemczech oraz na ościennych terenach Czech, Moraw i Słowacji. Podobne wieże wybudowano w Będzinie, Myślenicach, Chęcinach, Lipowcu, Rytrze, Piaskowej Skale. Często wierze były strażnicami poboru cła. Wieża w Kazimierzu należy do stołpów wznoszonych z kamienia łamanego, nietynkowanych, założonych na kole o średnicy ok. 10 m., wysokości 20 m. i grubości murów dochodzących w przyziemiu do 4 m. Prowadzący do wieży jedyny otwór drzwiowy jest umieszczony na wysokości ok. 6 m. W razie zagrożenia pomost służący do wejścia był usuwany.

Po I wojnie światowej Kazimierz staje się Mekką artystów, głównie malarzy. W 1923 r. Tadeusz Pruszkowski, profesor Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie inicjuje organizowanie tutaj letnich plenerów malarskich dla swoich studentów. Zawiązuje się tu Bractwo św. Łukasza, do którego należał m. in. jeden z uczniów profesora osiadły w Kazimierzu na stałe, Antoni Michalak. W 1927 r. Kazimierz odzyskuje prawa miejskie.

II wojna światowa kończy w historii Kazimierza rozdział wspólnoty chrześcijańsko - żydowskiej, która funkcjonowała w Kazimierzu od czasów średniowiecza. Dziś po ludności wyznania mojżeszowego pozostała tylko XVIII - wieczna synagoga, budynek jatek koszernych i kirkut.
Po wojnie miasteczko odradza się jako ośrodek artystyczny i turystyczny. Znów zjeżdżają tu malarze pejzażyści, na stałe osiadają w Kazimierzu Maria i Jerzy Kuncewiczowie, odbywają się festiwale - Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych, Festiwal Artystyczny i Filmowy "Lato Filmów" a także letnie koncerty muzyki organowej i kameralnej w Farze. Godne zwiedzenia są muzea (Muzeum Przyrodnicze, Kamienica Celejowska, Muzeum Sztuki Złotniczej), a także Kuncewiczówka i liczne galerie sztuki.

Obecna zabudowa rynku w Kazimierzu jest mieszaniną różnych epok i stylów. Kamienice Przybyłów (jedna z nich widoczna jest na zdjęciu) reprezentują oryginalną architekturę renesansową. Pochodzą z XVII wieku. Są jednopiętrowe, mają podcienia wsparte na trzech arkadach, piętra o trzech oknach, z których jedno jest fantazyjnie odsunięte na bok. W dekoracji uderza przepych i jednocześnie ludowo naiwna interpretacja tematów i wzorów klasycznych. Kamienice zostały zbudowane przez bogatych mieszczan: Krzysztofa i Mikołaja Przybyłów. Obaj na fasadach umieścili duże wizerunki swych patronów, od których obiekty przyjęły nazwy.

Autor: Krzysztof Drupka