Jama Michalika to najsławniejsza kawiarnia artystyczna o ponad stuletnich tradycjach literackich. Kawiarnia została założona w 1895 roku i od ponad 100 lat kontynuuje tradycje literackie. W roku 1905 August Kisielewski wraz z grupą przyjaciół - artystów założył w tejże kawiarni pierwszy w Polsce Kabaret Zielony Balonik, poddający krytyce dziwactwa mieszczaństwa Krakowa. Wśród licznych programów satyrycznych, zaskakują humorem i melodią teksty śpiewane Pieśni dziadowskie i Tryumfy - hymny na cześć. Autor Słówek Tadeusz Boy - Żeleński, Stasinek Sierosławski, Karol Frycz, Starzewski, Trzciński, Leszczyński czy Szczepkowski - to najbardziej znani twórcy Zielonego Balonika i powstałej nieco później pierwszej w Polsce satyryczno - politycznej Szopki.

Karol Frycz z Franciszkiem Mączyńskim projektują dalsze wnętrza Cukierni Lwowskiej, dzierżawionej przez Jana Apolinarego Michalika. Powstaje Sala Zielona (Fryczowska) oraz Górka - sala i scena Kawiarni. Niezwykłe młodopolskie w formie, secesyjne meble, witraże i obrazy Karola Frycza i Kazimierza Sichulskiego, freski, karykatury, w gablotach umieszczone lalki i szopka, stwarzają świat ducha Młodej Polski przemyślnie doświetlony przez witraż sufitowy - słoneczną piramidę oraz znajdującą się
w jej szczycie lampą z koroną. Przez to Sala Zielona staje się wnętrzem kolorów przeźroczystych ścian piramidy zapraszającym do swego twórczego Królestwa Ducha.
To w tej scenerii, mój sławny poprzednik podaje polskie ciasta w czasie austriackiego zaboru nazwane mazurkami: Chopin, Mickiewicz, Paderewski.

Wśród wcześniej wymienionych, w Kawiarni przebywają i tworzą; Uziębło, Stanisławski, Szczygliński, Wyczółkowski, Wojtkiewicz, Dębicki, Karpiński, Filipkiewicz, Weiss, Malczewski, Pankiewicz, Mehoffer czy Dunikowski. Wśród literatów, dziennikarzy i redaktorów Czasu i Życia bywa Artur Górski, pomysłodawca nazwy Młodej Polski, Przybyszewski, a także Lucjan Rydel, Włodzimierz Tetmajer, Kazimierz Przerwa-Tetmajer i S.Wyspiański, którzy u Michalika tworzą bronowickiego ducha Młodej Polski.

W trudnym okresie kryzysu międzywojennego Michalik rezygnuje z prowadzenia Kawiarni. Opuszczając Kraków, podejmuje się prowadzenia pensjonatu w Poznaniu, lecz jakby za karę, w tym samym roku umiera. W okresie powojennym (PRL-u) w "upaństwowionej" Jamie działa Kabaret tworzony przez Jacka Stworę, Tadeusza Kwiatkowskiego i Brunona Miecugowa. Na Górce debiutują znani aktorzy: Teresa Budzisz - Krzyżanowska, Anna Seniuk, Marek Walczewski, Tadeusz Huk oraz wielu innych. Rozumiejąc złożoność wielu problemów związanych m.in. z trudnościami finansowymi poprzedniego użytkownika kawiarni, na prośbę Władz Krakowa, w roku 1991 (jako właściciel kamienicy), podjąłem się trudnej misji prowadzenia Jamy Michalikowej. Po przeprowadzeniu prac remontowych i konserwatorskich rozwinąłem wcześniej hamowaną działalność artystyczną. W roku 1995 - w stulecie Młodej Polski i Jamy Michalikowej - miałem zaszczyt gościć cztery teatry w tym - Teatr Polski ze Lwowa, a także znanych aktorów i satyryków scen polskich. “Na Górce” występują: Hanka Bielicka, Jacek Fedorowicz, Jerzy Kryszak, Andrzej Zaorski, Marian Opania, Tadeusz Drozda, Stanisław Tym, Andrzej Rosiewicz. To tylko wyrywkowe przykłady z wielu aktorów oklaskiwanych w Michaliku. Natomiast, wśród artystów krakowskich goście Jamy, mogli podziwiać: Jerzego Bińczyckiego, Jacka Wójcickiego, Ninę Repetowską, Tadeusza Malaka, Jana Adamskiego, Annę Dymną, Jerzego Trelę , Jerzego Fedorowicza, Leszka Mazana, artystów Piwnicy pod Baranami oraz Leszka Długosza i studentów PWST. W Jamie występowali także artyści z zagranicy: Kabaret Szydłowskiego z Londynu, Maria Nowotarska z Toronto (w roli Heleny Modrzejewskiej) , czy Teatr Weimarski z Niemiec.

Przy występach kabaretów - nawiązujących programowo do tradycji literackiej Szopki - na stałe występują, szczególnie dla szkół, ale i dla dorosłych widzów; Teatr Nieduży Ryszarda Spyta, Retro oraz Zielony Balonik (w obsadzie: Z. Zagner, K.Cygan, R. i W.Jasińscy, S.Dębski, T.Łomnicki, i inni.
W sali wystawowej - galerii organizowane są wernisaże i wystawy m.in. Karykatury Ewy Barańskiej-Jamrozik, Zdzisława Pabisiaka, Zofii Walczowskiej, Teresy Lange, prof. Zbysława Maciejewskiego (dwukrotnie) czy wystawa fotografii połączona z wieczorem autorskim i debiutem poetyckim znanej piosenkarki Hanny Banaszak.
W Jamie Michalikowej organizowane są koncerty, recitale, programy jubileuszowe, a także wieczory literackie i autorskie.

Wieczór poezji Balantiego Balassiego rozpoczął cykl wspaniałych spotkań i realizację wspólnych programów artystycznych z przyjaciółmi z Węgier. To, po mszy polsko - węgierskiej w Kościele św. Krzyża, do którego parafii przynależy Jama Michalika, mogliśmy gościć w Kawiarni uczestników tej uroczystości, artystów (w tym aktora i malarza Krzysztofa Litwina, autora kurtyny Górki przedstawiającej Apolla z muzami), a także przedstawicieli Kościoła wraz z Infułatem Katedry Wawelskiej ks. Januszem Bielańskim czy wreszcie Konsula Generalnego Republiki Węgier Istvana Kovačsa - prozaika, poetę i historyka, a zarazem naszego przyjaciela. Spotkania te sprawiły, że Jamę chętnie odwiedzają dyplomaci i politycy uczestniczący w okolicznościowych bankietach.

Noce poezji (między innymi Poezja i Gwiazdy w Jamie) sprawiają, że dla gości (znanych polityków, ambasadorów, konsulów, rektorów uczelni i profesorów, a także przedstawicieli licznych organizacji i ośrodków kultury), osobiście recytowali swoje wiersze, twórcy tej rangi co: Wisława Szymborska, Czesław Miłosz, prezes oddziału SPP Bogusław Żurakowski, wraz z kilkudziesięcioma poetami z Polski i z zagranicy.
Za przykładem Michalika podejmującego Pegaza babką, przedstawionego przez Karola Frycza w witrażu Sali Zielonej, uznałem za słuszne, abym jako gospodarz, w każdym roku mojej działalności mógł gościć niczym Pegaza, każdą znaczącą grupę twórczą. Stąd coroczne spotkania z Konfraternią Poetów i Jackiem Lubartem Krzysicą, Grupą Stygmator i Violą Zygmunt, czy Stowarzyszeniem Pisarzy Polskich oraz młodymi uzdolnionymi poetami, w tym z Markiem Mariuszem Tytko w programie autorskim, czy realizacja programu z Bractwem Białego Pasterza - Poeci Papieżowi. Wieczory autorskie Jerzego Harasymowicza, który dwukrotnie z radością recytował swą poezję, czy też spotkania z pisarzami: red. Bednarskim, rektorem UJ prof. Franciszkiem Ziejką, prof. Bolesławem Faronem, autorem przewodnika Jama Michalika - przewodnik literacki, czy - Józefem Dużykiem, znawcą Młodej Polski, będącym autorem książki o Tetmajerze "Sława panie Włodzimierzu", promocja Wielkiej inwentaryzacji, o siedmiu wspaniałych Beaty Salamon - Satały, oraz albumu Sztuka Młodej Polski, - dają wiele satysfakcji wszystkim miłośnikom twórczości literackiej.

Szczególnie rad jestem z ostatnich spotkań i kolacji na Górce (w duchu Aeroplanów) z szefami europejskich linii lotniczych, czy spędzonych w gronie przyjaciół - poetów, którzy z twórcami ze Szwajcarii i Niemiec reprezentujących Europejską Federację Pisarzy odwiedzili mnie. Z racji organizowanych w Krakowie "Dni Kultury Szwedzkiej" mogliśmy spotkać się z przyjaciółmi i wybitnymi artystami ze Szwecji, w tym z Maciejem Aleksandrem Głowackim (organizatorem wystawy "Szopki Krakowskie" w Sztokholmie) oraz znanym rzeźbiarzem Bertilem Vallien.
Ponadto Jama Michalika współpracuje ze Stowarzyszeniem Świadectwo i Twórczość - z twórcą Fundacji Sacrosong - ks. dr Janem Palusińskim, Stowarzyszeniem Pastelistów Polskich i prezesem Krzysztofem Kulisiem, krytykiem i znawcą Jamy prof. ASP Jerzym Madejskim, Klubem Muzyki Współczesnej - Janem Baryłą, redaktorami środków masowego przekazu w Polsce i zagranicą, a także zaprzyjaźnionymi uczelniami, szczególnie z Akademią Sztuk Pięknych i Uniwersytetem Jagiellońskim.

W Jamie Michalikowej realizowanych jest wiele filmów i programów telewizyjnych (prezentujących to miejsce jako centrum rozwoju kultury i sztuki). Tu kręcono m.in. serial Z biegiem lat, z biegiem dni Andrzeja Wajdy, serial telewizji japońskiej o Feliksie Jasieńskim Manggha, węgierskiej Sławne miejsca i niemieckiej Kawiarnie świata czy ostatnio film o Krzysztofie Pendereckim. Sceny do filmu reż. Krzysztofa Zanussiego Przed sklepem jubilera - według dzieła Karola Wojtyły, który (dla przypomnienia w tym miejscu) jest również autorem utworu o artyście malarzu Adamie Chmielowskim - św. Bracie Albercie Brat naszego Boga. Wszystko to potwierdza szczególny związek - artystycznej braci Jamy Michalikowej - z duchową misją i posłannictwem Polski.

Fragment książki "Aeroplany", Stanisław Jerzy Kuliś, Wydawnictwo V.I.D.I., Kraków 1999 r.

Autor: Krzysztof Drupka